شاید زمان آن رسیده که وب سایت خود را باز طراحی نمایید یا اگر وب سایتی ندارید سفارش ساخت آن را بدهید. وب سایت و سئو (بهینه سازی سایت برای موتورهای جستجو) امروز یکی از قدرتمند ترین ابزاری های بازاریابی هستند. شما با هزینه ایی نسبتا کم می توانید یک سایت یا پایگاه دائمی در فضای اینترنت داشته باشید و با سئو می توانید فرصت دیده شدن بیشتر را در نتایج موتورهای جستجو بدست آورید. فرصتی طلایی از آن جهت که کاربران در زمان جستجوی یک عبارت مرتبط در گوگل (احتمالا در زمان کسب اطلاعات یا تصمیم گیری) با نام شرکت شما در نتایج جستجو به عنوان ارائه دهنده کالا یا خدمات آشنا می شوند.
ما در دارکوب در طی سالیان تجربه در این زمینه هر روز شاهد رونق کسب و کار ها با استفاده از فرصت های بازاریابی اینترنتی بوده ایم. تنها کافی است که کسب و خود را به این حلقه متصل نمایید و آن زمان شما می توانید از فرصت های دوران خود بهره لازم را ببرید.
مشکل از کجاست؟
در طراحی سایت مراحلی مختلفی وجود دارد. این مراحل می تواند نسبت به سایت و نوع گروه توسعه متفاوت باشد. در پروژه های کوچک حتی پروپوزال، سفارش، قرارداد، توسعه، بازبینی، تست داخلی و تست عملیاتی می تواند در چند روز یا هفته شروع و به پایان برسد. اما در پروژه های بزرگ تر ممکن است این چرخه چندین بار از نو آغاز شود تا محصول نهایی شکل مطلوب خود را بیابد. پس این جمله عاقلانه را به خاطر داشته باشید، شهر رم با عظمت را یک شبه نساخته اند، بلکه بارها قسمت هایی از این شهر ساخته، تخریب و دوباره بازسازی شده است.
اما چرا ممکن است این مراحل تکرار شوند و زمان پروژه به درازا بکشند؟ شاید شنیده اید که می گویند، لاکپشت های اگر بدانند به کجا می خواهند بروند زودتر از خرگوش های به مقصد می رسند. من به جرات می توانم بگویم که 90% درصد مشکل تمام پروژه ها از عدم تطابق ذهنیت و عینیت در تمام مراحل پروژه است. یعنی ما در ابتدا تصور درستی از نیاز های کسب و کار و پروژه توسعه خود نداریم و علاوه بر آن توقعات و توهماتی از انجام آن پروژه داریم و سپس به تدریج متوجه واقعیات آن می شویم. نداشتن تصویر دقیق از پروژه نهایی می تواند باعث به وجود آمدن یک سفارش غیر دقیق شود، و وقتی محصول نهایی در حال شکل یافتن است مدام مورد انتقاد قرار می گیرد تا شاید به محصول ایده آل تبدیل شود. البته نوع دیگری هم وجود دارد، کم تجربه گی مشتری در این زمینه گاه ما را به عنوان توسعه دهندگان با توقعات غیر واقع بینانه ایی درگیر می کند که نه تنها به سود مشتری نیست بلکه به پروژه آسیب زده، زمان و هزینه پروژه را افزایش می دهد.
تصور غلط دیگری که اغلب مشتریان دارند این است که کامپیوتر ها و حتی انسان ها بدون خطا هستند. تصور می کنند که بهترین پروژه ها بی نقصند، یا از اول بی نقص بوده اند. اما اینطور نیست. تجربه کاری من در شرکت های بزرگ نرم افزاری، نرم افزارهایی که دقت و یا عدم عملکرد صحیح آن ها می توانست میلیون ها و یا حتی میلیارد ها تومان خسارت یا عدم سود آوری ایجاد کند، علیرغم تمام نیاز به دقیق بودن برنامه باز هم با خطا و مشکلات بطور موقتی یا حتی دراز مدت همراه بود. یکی از دلایل اصلی این خطا ها یا مشکلات درخواست های تغییر در سیستم از سمت مشتری بود که سیستم را ناپایدار می کرد و گاه نیاز به یک تست کلی به وجود می آمد که باید تنها در محیط عملیاتی واقعی صورت می گرفت. این تغییرات و تست های پی در پی بود که بیشترین مشکلات را برای یک پروژه به وجود می آورد.
جدا از مسئله توسعه یک پروژه می تواند دچار مسائل غیر قابل پیشبینی شود. مسائلی که شاید از دید یک فرد غیر متخصص ساده و کم اهمیت باشد اما برای تیم می تواند زمان بر و هزینه بر باشد. این مسائل می تواند مثل مشکلات هاست یا سرور، یا مشکل حمله هکر ها، یا حتی مشکل غیر قابل باور از نظر هر کسی که در خارج از ایران در این زمینه کار می کند یعنی مشکل فیلترینگ، کم سرعتی یا قطعی اینترنت باشد. مسئله ایی که دو صورت دارد محدودیت و تحریمی که از خارج به ما وارد می شود که سایت های خارجی اجازه ورود کاربر یا IP ایران را نمی دهند و یا خود تحریمی های داخلی کشور.
البته در فرآیند توسعه یک سایت یا برنامه کاربردی جنبه دیگری هم وجود دارد که می تواند یک سیستم را با خطا و مشکلات زیادی روبرو کند. و آن نیروی انسانی، دانش و تجربه تیم توسعه و تست محصول است. به صورت ایده آل تمام افراد تیم توسعه قوی اند در روزهای خوب خود هستند، و همیشه تمرکز خوبی بر روی پروژه شما دارند. داشتن چنین تیم ایده آلی شاید کاملا غیر واقع بینانه باشد، و حتی در صورت نیاز این تیم نیاز به رسیدگی، پشتیبانی مادی و معنوی ایده آل نیز دارد تا بتواند همیشه به خوبی کار کند.
البته هدف من از گفتن این موارد توجیه یک کار یا پروژه کم کیفیت نیست، بلکه به عکس. من معتقدم اگر تصویر واقع بینانه ایی از مسائل داشته باشیم، توقعات مان نیز واقع بینانه خواهد شد و آنگاه می توانید به برای مسائل واقعی راه حل های واقعی بیابیم. تنها در این صورت است که یک پروژه ایده آل آغاز و پایان می یابد و موفقیت را برای هم تیم توسعه و صاحب کسب و کار به وجود می آورد.
حالا که کمی از مسائل مرتبط با پروژه گفتیم می توانیم به سراغ مراحل پروژه برویم. توجه داشته باشید این مراحل می تواند نسبت به پروژه متفاوت باشد. در پروژه های بسیار کوچک ممکن است چند مرحله با هم ترکیب شده و سریعا به سراغ توسعه و بعد بهره برداری از سایت رفت. اما در پروژه های بزرگ ممکن است بعضی از مراحل بار ها تکرار شود تا طرح مطلوب شکل خود را بیابد. و از سوی دیگر این مراحل توسعه تا حدی توافقی هستند مانند درج اطلاعات که می تواند توسط شرکت طراح یا صاحب وب سایت انجام بپذیرد.
پروپوزال Website RFP
شاید مهم ترین قسمت پروژه همین پروپوزال باشد. یک پروپوزال دقیق می تواند تصویر روشنی از محصول نهایی به توسعه دهنده ارائه دهد. اما یک نکته جالب در اینجاست. نوشتن پروپوزال توسط سفارشس دهنده می تواند به نیازها و توقعات وی از وب سایت یا محصول نهایی شکل واقعی می دهد. یعنی شاید بیشتر ما در زمان نوشتن این پروپوزال است که درک درستی از مسئله یا پروژه پیدا می کنیم. پس بهتر است به خود زمان کافی بدهیم. نکاتی را که گهگاه به یادمان می آید یادداشت کنیم تا بعد وارد پروپوزال کنیم.
اما چطور یک پروپوزال بنویسیم؟ قبلا ما در سایر مقالات دارکوب در این باره صحبت کرده ایم. من در اینجا یک خلاصه ایی به شما ارائه می دهم. باید از خود بپرسیم مخاطب وب سایت من چه کسانی هستند؟ و این کلید طراحی و بازاریابی شماست. برای پروپوزال و اینکه بدانیم چه چیزی نیاز است بهتر است به سایت فعلی خودمان مراجعه نماییم. ببینیم چه چیز هایی در آن خوب و رضایتبخش است، چه چیز های بد کار می کند، و چه چیز هایی باید اضافه شود. اگر سایتی نداریم یا به دنبال ایده های بهتر برای سایت جدید خود هستیم، پیشنهاد می کنم به سایت هایی که در زمینه صنعت و کسب و کار شما هستند سری بزنید. حتی بد نیست به سراغ سایت های خارجی هم بروید. هر چه شما بیشتر با سایت های مختلف کار کنید و سر و کله بزنید مطمئن باشید که ایده های بهتر، ساده تر و کارا تری را خواهید یافت. و می توانید با مثال زدن یک سایت بخصوص طراح خود را از آنچه از محصول نهایی انتظار دارید آگاه کنید.
حالا که نیاز ها و الزامات سایت خود را می دانید. باید آن را به شکل یک پروپوزال در آورید. در یک پروپوزال بهتر است ابتدا اطلاعات و توضیحی از کسب و کار یا شرکت ارائه خود بدهید، و اگر صنعت و کار شما خاص است، کمی صنعت خود را توضیح دهید. درباره مخاطبین و مشتریان خود بگویید. نقاط قوت و ضعف سایت فعلی را مختصر توضیح دهید. عملکرد ها و قسمت هایی که می خواهید سایت جدید شما داشته باشند را در یک لیست مختصر توصیف نمایید. و بعد می رویم سراغ بودجه و زمان بندی، که چقدر توان سرمایه گذاری در این کار دارید. چون شاید لازم باشد پروژه را فاز بندی کرده تا به تدریج در آن سرمایه گذاری کنید.
نکته بسیار مهم دیگر سئو و تبلیغات سایت است. سئو دارای دو بخش درون سایت و خارج سایت است. پس شما باید در زمان طراحی از آن آگاه باشید و برای آن برنامه ریزی نمایید. پس باید درباره سئو و تبلیغات کلیکی برای وب سایت (در صورت نیاز) در پروپوزال خود توضیح دهید.
نکته دیگر، شکل تبادل اطلاعات در طول ساخت پروژه و پشتیبانی فنی در طول حیات وب سایت است. اینکه شما قرار است چه اطلاعاتی و موادی را چه زمانی در اختیار طراحان قرار دهید، و جلسات و تجدید نظر ها به چه صورت و در چه زمانی مجاز است را با طراحان توافق کنید. و اما پشتیبانی، به عقیده ما در دارکوب محصول بدون پشتیبانی هیچ ارزشی ندارد. حتی گاهی کیفیت یک محصول در گروی پشتیبانی آن است. پس پشتیبانی را جدی بگیرید و جایی برای آن در پروپوزال در نظر بگیرید تا در آینده بر روی آن مذاکره کنید.
وقتی پروپوزال شما آماده شد، حال شما تصویر دقیقی از پروژه دارید. می توانید آن را برای شرکت های طراحی ارسال نمایید تا آنها برای اجرای آن به شما مشاوره، ارزیابی قیمت و پروپوزال خود را ارائه دهند. شاید شما با یک یا چند تا از آن ها صحبت کنید تا یک شرکت مناسب را انتخاب کنید.
توجه داشته باشید، پروپوزال نشان دهنده شخصیت شرکت و مجموعه شماست. یعنی علاوه بر اینکه پروپوزال نقطه خوبی را برای شروع پروژه و هدف گرفتن نشانه می رود، بلکه رابطه شما را با شرکت طراح را نیز شکل می دهد.
قرارداد
وقتی شما شرکت طراح خود را از میان شرکت های معتبر و با سابقه انتخاب کردید. لازم است که بر روی جزئیات پروژه بحث نمایید تا درخواست به شکل یک قرارداد در آید. در اینجا ممکن است مرحله جمع آوری اطلاعات درباره پروژه نیز صورت بگیرد. یعنی شما بر سر جزییات پروژه توافق کرده، تا شرایط کار را برای شروع توسعه فراهم کنید. درباره زمان بندی، هزینه و هر آن چیزی که پروپوزال آمده بحث می کنید تا به شکل یک قرارداد مکتوب گردد. چون پروپوزال قرارداد نیست.
آغاز توسعه
اولین مرحله توسعه سایت جمع آوری اطلاعات است. اینکه طراح به همراه صاحب سایت یا شخصی از طرف وی، جلساتی را برای به دست آوردن طرح مورد نظر به بحث می نشینند. طراح یا آنالیزر سعی می کند با سوالاتی نکات فنی مورد نیاز وب سایت را برای طراحی تجزیه و تحلیل نماید. و در صورت وجود الزامات یا سفارشات خاص مشتری درباره طراحی تبادل نظر نمایند. تقریبا می توان گفت که باید در این مرحله هر دو طرف 100% محصول نهایی را با هم بحث و توافق کنند، زیرا پس از آغاز مرحله توسعه یک تغییر به ظاهر کوچک می تواند هزینه های بزرگی از نظر کیفیت، زمانبندی و هزینه ها در پی داشته و حتی ماهیت کل پروژه راه تغییر دهد.
حال طراح می تواند کار توسعه را آغاز نماید. این مرحله می تواند از یک هفته تا چند ماه به طول بیانجامد. حتی در برخی از پروژه های بزرگ مرحله توسعه، ویرایش یا اختصاصی سازی همیشه و هر روز ادامه دارد. سایت های پر بازدیدکننده گاه نیاز به تغییراتی در زیر ساخت و طراحی خود دارند که بتوان نیاز های روز و تعداد بیشتر کاربران هر چه سریع تر و بهتر سرویس دهی کرد.
در این مرحله نیز ممکن است طرح ها، عکس ها، متونی که قرار است در سایت وارد شود به طراح ارائه گردد. البته درج محتوا می تواند طبق توافق توسط صاحب وب سایت یا شرکت طراح صورت بگیرید.
بازبینی
با اینکه در مراحل قبل تمام جزییات آنالیز و بررسی شده است. اما با این حال معمولا طراح در مراحلی طرح خود را با مشتری در میان می گذارند و به آن نمایش میدهند. البته روش دیگری هم وجود دارد آن تهیه نمونه آزمایشی است که معمولا برای پروژه های بزرگ انجام می گیرید. پروژه هایی که نمونه ایی از آن موجود نیست و کارهایی است که برای اولین بار است که انجام می شود. در این مرحله ممکن است مشتری نظرات و تغییراتی را ارائه کند که لازم است بر سر آن نیز بحث و توافق صورت بگیرد. اما همانطور که گفتم پس از شروع توسعه یک پروژه نمی توان انتظار تغییرات زیادی داشت، چون همین تغییرات کوچک می تواند هزینه های زیادی در پی داشته و حتی نیاز به شروع مجدد مرحله توسعه داشته باشد.
درج اطلاعات
وقتی طراحی کامل شد طبق توافق طرفین کسی که مسئول درج اطلاعات است، کار خود را آغاز می کند. البته اغلب طراحان از اطلاعات نمونه و موقتی برای شکل دادن به سایت، یا اینکه از موادی که صاحب سایت از اول در اختیار وی قرار داده استفاده می کند.
تست و راه اندازی
تست پروژه نیز به دو صورت انجام می گیرد. تست داخلی و تست عملیاتی. تست داخلی همان تستی است که توسط گروه توسعه و تست انجام می گیرد. یعنی افراد سعی می کنند مانند محیط واقعی از سایت استفاده کنند تا مسائل و خطا های احتمالی آن را بیابند. دیگری تست عملیاتی است که پس از راه اندازی در هاست و دامنه اصلی سایت توسط صاحب، کاربران یا طراحان صورت می گیرد. شاید این سوال برای شما به وجود آید که چرا با وجود تست داخلی چه نیازی به تست عملیاتی هست؟ به دو دلیل: تمامی خطاهای در محیط و شرایط تست داخلی قابل کشف نیستند دوم اینکه بر اثر انتقال پروژه از محیط تست به محیط عملیاتی و یا اعمال تغییرات جدید پس از عملیاتی کردن پروژه به طور ناخواسته خطاهایی به جود خواهد آمد که این تست را ضروری می کند. بر هر حال این خطاها یا مشکلات می تواند در موارد ساده حتی با جابجایی یک عکس و یا در موارد پیچیده تر با برنامه نویسی حل شوند.
سئو و تبلیغات برای سایت
سئو به عنوان قوی ترین ابزار بازاریابی دیجیتال تقریبا در تمام موارد بخش جدایی ناپذیر از یک سایت است. با سئو وب سایت شما در نتایج جستجو مانند گوگل رتبه طبیعی بالایی بدست می آورد. از این راه است که کاربران در زمان جستجوی کالا یا خدمات در گوگل با وب سایت شما به عنوان فراهم کننده آشنا می شوند. و از آنجایی که امروز بیش از 90% خرید ها چه حضوری و چه آنلاین ابتدا در موتورها جستجو، جستجو شده سپس اقدام به خرید آن ها انجام می شود، سایت شما باید از این فرصت استفاده کرده و با اقداماتی که به آن سئو می گویند رتبه خوبی برای دیده شدن بیشتر در نتایج جستجو کسب کند.
اما این چه ربطی به طراحی و قرارداد توسعه وب سایت دارد؟ از آنجایی که سئو دارای دو بخش درون سایت و خارج از سایت است، باید در زمان طراحی اصولی را در آن رعایت و پیاده سازی نمود که راه را برای سئو فراهم شود. از سوی دیگر اگر شما هم اکنون دارای یک وب سایت هستید باید در زمان سفارش به شرکت طراح که در سئو نیز متخصص است مراجعه نمایید تا مبادا تغییرات در وب سایت کنونی به رتبه وب سایت شما آسیب بزند. اما سئو خارج از سایت که به طور کلی به عنوان بک لینک سازی مشهور است اقداماتی است که خارج از سایت شما و بعد از طراحی صورت می گیرد و این خود موضوع دیگری است.
از سوی دیگر شما می توانید برای هدایت ترافیک کاربران به وب سایت خود از تبلیغات کلیکی هم بهره ببرید. تبلیغات کلیکی بر خلاف سئو هزینه زیادی دارند. اما با اینکه به طراحی مربوط نیستند اما می توان درباره زمانبدی آن و اقداماتی که برای سئو انجام خواهید داد برنامه ریزی نمایید.
مثلا از آنجایی که سئو برای به بهره برداری رسیدن معمولا بین چند ماه تا یکسال (موارد خاص) زمان نیاز دارد. شاید شما بخواهید تا آن زمان از تبلیغات کلیکی برای بدست آوردن سهی در بازار و شناخته شدن استفاده نمایید و پس از اینکه سئوی سایت شما به رتبه خوبی رسید تبلیغات کلیکی را متوقف کنید و از مزایای غیر قابل رقابت سئو یعنی طبیعی، همیشگی و ارزان بودن سئو بهره ببرید.
پشتیبانی
پشتیبانی که بسیاری از مشتریان و سفارش دهندگان وب سایت در زمان سفارش از آن غافل هستند و می توان گفت نیمی از مشکلات صاحب وب سایت با برخی از شرکت های طراح بر سر همین مسئله است. همانطور که گفتم محصول بدون پشتیبانی بی ارزش است. اگر شرکتی محصول خود را پشتیبانی نکند ممکن است برای صاحب وب سایت هزینه های گزافی را در آینده به بار آورد. ما هر روز با مشتریانی بر می خوریم که به علت عدم پشتیبانی یا عدم پشتیبانی مطلوب برخی شرکت ها به شرکت دارکوب مراجعه می کنند و می خواهند ما پشتیبانی سایت آنها را بر عده بگیریم. و البته این کار چندان هم ساده نیست. گاهی شرکت قبلی به طور غیر اخلاقی مانع این انتقال می شود و موانعی برای صاحب سایت ایجاد می کند. و گاهی ما بخاطر طراحی ضعیف و مشکل دار سایت برای پشتیبانی متحمل صرف زمان و انرژی زیادی می شویم.
اما به طور کلی سایت یک موجود زنده است که بطور مداوم نیاز به تغییرات و پشتیبانی دارد. گاهی لازم است که CMS یا سیستم مدیریت محتوای سایت و پلاگین های آن به روز شود تا علاوه بر ایمن شدن سایت کارایی و سرعت آن بهبود یابد. و گاه وب سایت مورد حمله هکر ها قرار می گیرد که در این صورت نیاز به تقابل و ایمن سازی های لحظه ایی بوجود می آید. این مورد می تواند تا حد بسیاری حرفه ایی باشد که تمامی شرکت ها توان مقابله با آن را ندارند. و خوشبختانه ما در دارکوب با تجربه و دانش خود توانسته ایم در این زمینه نیز اقدامات لازم را در لحظه حمله هکرها انجام داده و پشتیبانی مناسبی را به وب سایت های خود ارائه دهیم.
مانیتورینگ
مسئله دیگری که تا حدی مربوط به پشتیبانی می باشد مانیتورینگ سایت است. مانیتورینگ طیف وسیعی دارد که بخشی از آن فنی است و بخشی مربوط بیزنس می باشد. بخش فنی همان در دسترس بودن، سرعت سایت، مسائل نرم افزاری و سخت افزاری است. مثلا لازم است صاحب وب سایت اولین کسی باشد که در صورت خارج از دسترس شدن یا هک شدن وب سایت از آن مطلع شود. یا اینکه در صورت کاهش سرعت سایت بر اثر بالا رفتن تعداد کاربران سرور میزبان سایت بررسی کرد و در صورت نیاز آن را ارتقا داد.
اما مانیتورینگ بیزنس یا کسب و کار، مربوط به بازدیدکنندگان سایت و اینکه چه افرادی از چه طریقی وارد وب سایت می شوند و اینکه سئو وب سایت در چه وضعیتی است می باشد. تنها با مانیتورینگ است که شما می توانید نواقص را کشف کرده و برای آن راه حلی بیابید و از سوی دیگر راه های خلاقانه تری برای سرویس دهی به کاربران با استفاده از این آنالیز ها بیابید. پس طبق توافق این مرحله نیز می تواند توسط شما یا شرکت طراح صورت بگیرید.
کلام آخر
تجربه توسعه یک وب سایت همیشه برای من بسیار جذاب و لذت بخش بوده است. مخصوصا زمانی که وب سایت به سرعت به مرحله بهره برداری می رسد، زمانی که مشتری دانش کافی برای همراهی ما در مراحل توسعه را دارد و باعث می شود با یک فهم خوب بتوانیم خدماتی با کیفیت و سریع را در جهت جلب رضایت مشتری ارائه دهیم. در این زمان است که طرفین در بازی برد- برد قرار می گیرند و بهره وری افزایش می یابد. برای همین است که ما در دارکوب علاوه بر قسمت وبلاگ سایت مان که اطلاعات عمومی را در اختیار صاحبان وب سایت ها قرار می دهد، در زمان همکاری با حوصله و وقت کافی به بحث و برنامه ریزی درباره پروژه می پردازیم تا محصولی موفق را در زمان مناسب ارائه نماییم.